اختلال خواب گردی و وحشت خواب ؛ تعاریف ، علائم و راهکارها
چرخه خواب تمام انسان ها از پنج مرحله با نام های مرحله یک، مرحله دو، مرحله سه، مرحله چهار و مرحله REM شناخته می شود که مرحله سه و چهار مرحله خواب عمیق محسوب می شوند و وقتی که فرد در این دو مرحله قرار دارد به سختی از خواب بیدار می شود و وقتی بیدار می شود برای دقایقی گیج است و هوشیاری ندارد. تمام این مراحل تقریبا ۹۰ تا ۱20 دقیقه طول می کشد؛ یعنی ، در حالت طبیعی و در طول شبانه روز، چهار یا پنج چرخه اتفاق می افتد.
خواب گردی ( Sleepwalking / somnambulism ) و وحشت خواب (Sleep terror disorder ) در مراحل خواب عمیق ( مرحله سه و چهار ) رخ می دهند و غالبا همراه باهم هستند و در فهرست اختلالات خوش خیم خواب قرار می گیرند البته خواب گردی نسبت به وحشت خواب متداول تر است، کودکانی که دچار اختلال خواب گردی هستند، در نیمه های شب و غالبا یک تا دو ساعت پس از خوابیدن، از خواب بیدار می شوند اما ممکن است در اوایل صبح نیز این اتفاق رخ دهد. این خواب گردی ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه ( ۳۰ دقیقه ) طول بکشد.
در ارتباط با اختلال وحشت خواب نیز همین مورد صادق است؛ یعنی در نیمه های شب و غالبا یک تا دو ساعت پس از خوابیدن، به صورت ناگهانی و همراه با یک اضطراب شدید از خواب بیدار می شوند و شدیداً فریاد می زنند، گریه می کنند و یا حتی به اطرافیان حمله می کنند. مدت زمانی که وحشت خواب طول می کشد بین چند ثانیه تا چند دقیقه متغیر است و پس از گذشت چند دقیقه کودک دوباره به خواب می رود.
این اختلال با کابوس اشتباه گرفته می شود، همانطور که می دانید وحشت شبانه در مراحل خواب عمیق رخ می دهد و کودک پس از بیدار شدن هیچ چیز را به خاطر نمی آورد اما کابوس در مرحله Rem رخ می دهد و کودک آنچه را که از آن ترسیده است را به خاطر می آورد البته این نکته حائز اهمیت است که کابوس متداول تر است. براساس تجربه کارشناسان هوش نیک وحشت خواب ممکن است با خوابگردی همراه باشد یا نباشد.
میزان شیوع این دو اختلال به مراتب در پسران بیشتر از دختران است و تا سنین نوجوانی ( حدود سن 14 – 10 سالگی ) درمان می شوند. چرخه خواب سایر افراد خانواده، رشد کودک، یادگیری، توجه و تمرکز، تنظیم رفتار، عملکرد تحصیلی و اجتماعی و در صورت تداوم عملکرد شغلی فرد تحت تأثیر این دو اختلال قرار می گیرد و حتی ممکن است دچار ناهنجاری های وزنی، افسردگی، اضطراب، خستگی، آسیب به خود یا دیگران، احساس شرم، بی خوابی و خواب آلودگی شوند.
علائم اختلال خواب گردی و وحشت خواب
برخی از علائم نام برده شده بین دو اختلال مشترک و برخی اختصاصی است.
- راه رفتن
- دویدن
- لباس پوشیدن
- انجام اعمال خشونت آمیز مثل پرت کردن اشیاء، مشت زدن، آسیب به خود یا دیگران که باعث کبود شدنريال خون ریزی یا شکستگی در نقاط مختلف بدن، خصوصا صورت و سر ( علامت مشترک )
- یکی دیگر از علائم خوابگردی ، نشستن در گوشه ای از خانه
- باز کردن درها مثل در کمد
- ادرار کردن در مکان های نامطلوب
- خارج شدن از خانه
- جا به جا کردن اثاث خانه
- حمام رفتن
- رانندگی کردن در مسافت های طولانی
- عدم یادآوری اتفاقاتی که رخ داده است ( علامت مشترک )
- گیجی و آشفتگی ظاهری ( علامت مشترک )
- عدم پاسخگویی به پرسش هایی که از او پرسیده می شود ( علامت مشترک )
- انجام حرکات ناشیانه و بی حواس ( علامت مشترک )
- مالیدن چشم ها به صورت مکرر
- چشم های خیره و چهره بی تفاوت
- باز بودن چشم ها بدون داشتن دید نرمال
- ثابت بودن مردمک چشم ها
- یکی دیگر از علائم خوابگردی ، نداشتن تصور درست از محیطی که در آن قرار دارند ( علامت مشترک )
- خیس کردن تخت / رخت خواب
- وقفه تنفسی در خواب
- یکی دیگر از علائم خوابگردی ، تند شدن نفس
- افزایش ضربان قلب
- عرق کردن
- لرزش بدن
- جیغ های وحشتناک
- یکی دیگر از علائم خوابگردی ، گریه های شدید
- زیر لب زمزمه کردن
عوامل اختلال خواب گردی و وحشت خواب
- دلیل اصلی آن ژنتیک است، در صورت داشتن ریشه ژنتیکی دلایل زیر ممکن است شروع کننده این اختلال ها باشند؛
- به بلوغ نرسیدن سیستم عصبی مرکزی و یا وجود اختلالاتی در لوب گیجگاهی مغز
- محرومیت از خواب و کمبود خواب طولانی مدت
- از جمله عوامل خوابگردی خستگی شدید
- خواب نا منظم
- داشتن مشکلات جسمانی نظیر گواتر
- مشکلات تنفسی
- رفلاکس معده ( بازگشت اسید به مری )
- آریتمی ها ( ریتم های غیرطبیعی قلب )
- کمبود منیزیم
- از جمله عوامل خوابگردی مسمومیت الکلی
- بارداری و قاعدگی
- از جمله عوامل خوابگردی استرس شدید
- خواب از هم گسسته
- خوابیدن با مثانه پر
- سوء استفاده های جنسی
- خوابیدن در محیط های بسیار شلوغ و پر سر و صدا
- خوابیدن در محیط جدید و دور از خانه
- مصرف برخی دارو های مخصوص استرس و افسردگی
- براساس تجربه کارشناسان هوش نیک مبتلا بودن به اختلال بیش فعالی، شخصیت مرزی، اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی، افسردگی و اضطراب بر بروز این دو اختلال مؤثر است
- از جمله عوامل خوابگردی ، خوابیدن طولانی مدت در طول روز
- مبتلا بودن به سایر اختلالات خواب نظیر آپنه انسداد خواب و سندروم پای بی قرار
- درجه حرارت غیر طبیعی و بالای بدن
- برخی از افراد اعتقاد دارند خواب گردی حالتی است که در واقع فرد در جست و جوی آرزوهای نهفته خود است
- سر درد های میگرنی شدید، سکته مغزی، آسیب به سر
توصیه هایی برای والدین در مورد اختلال خوابگردی و وحشت در خواب
- علم و داشن خود را در مورد این دو اختلال افزایش دهید
- با مراجعه به متخصص علت و ریشه خواب گردی / وحشت خواب کودک خود را پیدا کنید
- آرامش خود را حفظ کنید
- کودک خود را بخاطر داشتن این اختلال سرزنش نکنید
- در پاره ای از موارد نیاز به مصرف دارو وجود دارد، بنابراین در صورت تجویز پزشک از مصرف آن امتناع نکنید،
- اگر کودکتان دچار خواب گردی / وحشت خواب شد، سعی نکنید او را بیدار کنید بلکه به آهستگی او را به سمت تخت خوابش هدایت کنید و یا سعی کنید با جملات آرامش بخش او را آرام کنید و اطمینان خاطر دهید کنارش هستید. از نظر کارشناسان موسسه هوش نیک بیدار کردن کودک باعث بهت زدگی و گیجی او می شود،
- به هنگام خواب از موسیقی بی کلام استفاده کنید
- برای جلوگیری از خوابگردی، قبل از خواب مایعات مصرف نکنید
- به هنگام خواب مثانه کودک باید به طور کامل تخلیه شود
- از مصرف کافئین خصوصا در ساعات بعد از ظهر و عصر اجتناب کنید
- محیط اتاق کودک را به محیطی آرام و آرامش بخش تبدیل کنید
- برای جلوگیری از خوابگردی، دما و نور اتاق را تنظیم کنید
- برای محیط خواب از رنگ های آرامش بخش استفاده کنید
- قبل از خواب برای کودک داستان بخوانید
- انرژی کودک از طریق فعالیت های بدنی مختلف در طول روز باید به طور کامل تخلیه شود اما مراقب باشید کودک را زیاد خسته نکنید
- بیدار کردن کودک در فاصله های زمانی منظم در توقف این دو اختلال مؤثر است
- برای جلوگیری از پیامدهای خواب گردی / وحشت خواب، لطفا محیط را برای کودک ایمن سازی نمایید ( درها را قفل کنید، برای پنجره ها و پله ها از حفاظ استفاده بکنید، ارتفاع تخت کودک را به حداقل اندازه ممکن برسانید و اگر تخت دو طبقه است در طبقه پایین بخوابند، کلید ها، سوئیچ ها و اشیا تیز و شکستنی را از دسترس کودک خارج کنید )
- یک ساعت قبل از خواب استفاده از وسایل الکترونیکی نظیر موبایل، تبلت، کامپیوتر و ... را به پایان برسانید.
- یکی از مهترین توصیه های کارشناسان هوش نیک به والدین ، از وعده های غذایی سنگین برای وعده شام پرهیز کنید
- اطمینان حاصل کنید که آنها قبل از رفتن به رخت خواب از حمام استفاده می کنند
- برای جلوگیری از خوابگردی، تغییر شیوه زندگی می تواند خطر ابتلا به خواب گردی را کاهش دهد
- خواب کافی داشته باشید (کودکان پیش از دبستان ۱۰ تا ۱۳ ساعت، کودکان دبستانی ۹ تا ۱۱ ساعت، بزرگسالان ۷ تا ۹ ساعت )
- عوامل اضطراب آور را کاهش دهید
- ساعات خواب خود را منظم کنید، در ساعات مشخص بخوابید و بیدار شوید
- مراقب باشید کودک شب ها دیر نخوابد
- رژیم غذایی کودک را کنترل کنید
- برای جلوگیری از خوابگردی، انجام تمرین های آرامش بخش
- حذف موانع و اسباب بازی ها و اشیایی که برای کودک خطر بالقوه محسوب می شود
- اجتناب از عوامل استرس زا، منازعه و هر عاملی که باعث تشدید خواب گردی / وحشت خواب کودک می شود
- یک زنگوله یا زنگ در کنار درب ها یا پنجره ها قرار دهید تا به محض باز شدن آنها توسط کودکتان از این موضوع با خبر شوید و از بروز خطر جلوگیری کنید
- در صورتی که این دو اختلال در کودکی بروز نکرد و از دوران نوجوانی آغاز شد، حتما به روان شناس یا روان پزشک مراجعه کنید
- در صورتی که دوره های خواب گردی / وحشت خواب طولانی شد و علائم تشدید شد، حتما به روان شناس یا روان پزشک مراجعه کنید.