سازگاری ؛ نشانه ها و راهکارها
کودکان همانند بزرگسالان استرس ها را تجربه می کند و نسبت به آن آسیب پذیرتر هستند؛ با این وجود، برخی از کودکان نسبت به وقایع استرس زا یا سایر تغییرات مهم زندگی انعطاف پذیری بیشتری نشان می دهند اما برخی دیگر این استرسها را پس میزنند و عقبنشینی میکنند. اختلال سازگاری ( Adjustment disorder )، یک وضعیت عدم سلامت روانی است؛ افرادی که به این اختلال مبتلا هستند نسبت به منبع استرس چه بزرگ و چه کوچک و هرگونه تغییری، واکنش های هیجانی و رفتاری بیمارگونه، غیر انطباقی، ناسازگار و بیش از حدی از خود نشان میدهند که این واکنش ها هیچ تناسبی با عوامل استرس زا ندارد و فرد قادر به مقابله با این منبع استرس و ایجاد سازگاری در زندگی نیست. منبع استرس در محدوده تجارب عادی زندگی قرار دارد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. این نکته حائز اهمیت است که ممکن است استرس بسیار جزئی و یا حتی یک تغییر مثبت باشد.
شایعترین منبع های استرس عبارتند از :
- یک ضرر مالی کوچک ( استرس جزئی )،
- ارتقای شغلی ( تغییر مثبت )،
- پایان دادن به رابطه یا ازدواج،
- از دست دادن شغل،
- مرگ عزیزان،
- مریض شدن خود یا کسانی که دوستش دارد،
- بیماری های صعب العلاج،
- تصادف،
- ازدواج،
- بچه دار شدن،
- بازنشستگی،
- بلایای طبیعی ( سیل، زلزله، طوفان )،
- مهاجرت به تغییر محل زندگی،
- رفتن به مدرسه، تغییر مدرسه، ارتقا به مدرسه بالاتر،
- طلاق و جدایی والدین و ....
تمام کودکانی که وقایع اضطراب آور را تجربه میکنند لزوماً به اختلال سازگاری دچار نمی شود و این موضوع به خلق و خوی کودک و تجربیات گذشته بستگی دارد. تنها با استناد به این دلیل که کودک با شرایط و موقعیت های جدید، مقدار کمی مشکلات سازگاری دارد نمیتوان گفت که این کودک مبتلا به اختلال سازگاری است. میزان شیوع این اختلال بین ۲ تا ۸ درصد متغیر است، امکان مشاهده این اختلال در زنان به خصوص زنان مجرد دو برابر مردان است اما در پسران و دختران نوجوان یکسان است. با این وجود این اختلال در نوجوانان شایع تر است و علائم و شدت آن در نوجوانان و سالمندان بروز بیشتری دارد. تشخیص این اختلال تنها زمانی میسر است که علائم نشان دهنده سایر اختلالات روانی مثل افسردگی حاد نباشد؛ همچنین باید به این نکته توجه داشت که این اختلال کاملا موقت است و اگر منبع استرس حذف شود و بازهم علائم آن بیشتر از ۶ ماه طول بکشد دیگر اختلال سازگاری نیست. ( اگر منبع استرس به صورت منظم و مکرر وجود داشته باشد ممکن است این اختلال بیشتر از ۶ ماه نیز طول بکشد. ) این اختلال تاثیرات قابل توجهی بر عملکرد ها و تمام حوزه های زندگی فرد میگذارد.
- انواع اختلال سازگاری
اختلال سازگاری با خلق افسرده : این افراد علائمی نظیر احساس غم، گریه های شدید و غیرقابل کنترل، احساس ناامیدی، پریشانی و همچنین عدم لذت کافی از مواردی که قبلاً از آنها لذت می بردند، را از خود نشان میدهند.
اختلال سازگاری با اضطراب : این افراد علائمی نظیر عصبانیت، نگرانی، عدم توجه و تمرکز، ناتوانی در به یادآوردن چیزهای مختلف، احساس دستپاچگی، دلهره، هراش، وحشت زدگی، عدم توانایی کنترل افکار ناخوشایند و همچنین اضطراب جدایی را از خود نشان میدهند.
اختلال سازگاری با خلق افسرده و اضطراب : این افراد ترکیبی از علائم افسردگی و اضطراب را نشان می دهند. ( شماره ۱و2 )
اختلال سازگاری با اختلال سلوک : این افراد علائمی نظیر بی میلی نسبت به قوانین، نادیده گرفتن حقوق دیگران، طغیان، پرخاشگری، تهاجم، رفتارهای پرخطر جنسی، خرابکاری، سرقت، رانندگی پرخطر، گشت و گذار های مفرط و سایر مشکلات و تغییرات قابل توجه رفتاری را از خود نشان میدهند.
اختلال سازگاری با اختلال سلوک و اختلال احساس : این افراد ترکیبی از علائم افسردگی، اضطراب اختلال سلوک یعنی تغییر ناگهانی در رفتار و علائم اضطراب و افسردگی را نشان می دهند. این افراد ممکن است نسبت به رفتارهای اشتباه خود احساس و ابراز پشیمانی کنند اما باز هم آنها را تکرار کنند. ( شماره ۱ و ۲ و 3 )
طیف نامشخص : افرادی که در این طیف قرار دارند نسبت به منبع استرس واکنش های ناسازگار خفیفی را نشان می دهند اما در طبقه بندی های قبلی قرار نمی گیرند. این افراد دائما از بیماری های جسمانی خود شکایت می کنند و ارتباط اجتماعی برقرار نمیکنند.
علائم و نشانه های اختلال سازگاری
هیچ علامت و نشانهی دقیقی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد بلکه متخصصان بر اساس طیف وسیعی از علائم عاطفی و رفتاری که در ظاهر و شدت متفاوت هستند، این اختلال را تشخیص می دهند. این علائم به فاصله سه ماه بعد از بروز منبع استرس ظاهر می شود؛ همچنین این نکته حائز اهمیت است که علاقه ممکن است درونی ( به سمت درون کودک هدایت می شود ) یا بیرونی ( به سمت دیگران هدایت می شود ) باشد.
- دل درد و سردرد،
- تپش قلب،
- احساس غم و اندوه،
- گریه های شدید و غیرقابل کنترل،
- واکنش های رفتاری و هیجانی شدید و غیر معمول،
- مشکلات خواب،
- بی قراری،
- تحریک پذیری و انفجار خشم،
- عصبی و پرخاشگر بودن،
- خستگی و کمبود انرژی،
- اضطراب و حرکات تکانشی،
- از دست دادن تمرکز و حواس پرتی،
- منزوی شدن و خودداری از مردم و فعالیت های اجتماعی،
- نگرانی و ناتوانی نسبت به حضور داشتن در سرکار، مدرسه و یا سایر محیط های دیگر،
- احساس ناامیدی،
- از دست دادن علاقه به کار و فعالیت،
- تمایل شدید به مصرف الکل و مواد مخدر،
- از دست دادن اشتها یا پرخوری،
- رفتارهای خطرناک و مخرب وضعیت اجتماعی،
- احساس ترس عمیق،
- احساس گناه و شرمندگی،
- انکار منبع استرس،
- مشکلاتی در حفظ روابط عاطفی و شغلی،
- اختلال در عملکرد تحصیلی و اجتماعی و شغلی،
- خلق پایین،
- کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس،
- این افراد تفکرات خودکشی و یا حتی اقدام به خودکشی دارند که این مورد در دختران شایع تر است.
عوامل به وجود آورنده اختلال سازگاری
- مواجهه با منبع های استرس. ( در ابتدا به آنها اشاره کردیم. )
- ژنتیک : افرادی که به صورت ذاتی مستعد اضطراب هستند، نسبت به این اختلال تحریک پذیری بیشتری دارند.
- زیست شناختی : وجود داشتن بیماری های مزمن و یا ناتوانی های زیستی در بروز این اختلال تاثیر دارد.
- روانی _ اجتماعی : نقش مادر یا پدر ( به عنوان مراقب اصلی)، محیط پرورش، توجه کافی به نیازها و حمایت کافی برای رشد کودک در بروز این اختلال تاثیر دارد؛ بدین معنا که از دست دادن مادر یا پدر در دوران کودکی و یا حتی داشتن ارتباط خیلی کم با مادر یا پدر و عدم برآورده شدن نیاز ها باعث میشود این افراد نسبت به این اختلال تحریک پذیری بیشتری داشته باشند، زیرا توانایی تحمل ناکامی در دوران بزرگسالی با ارضای نیاز در دوران کودکی ارتباط زیادی دارد.
- عدم وجود حمایت مناسب در دوره های مختلف زندگی
- باورها، ادراک ها، ترس ها و انتظارات در بروز این اختلال تاثیر دارد.
- اینکه فرد در چه مرحلهای از زندگی خود قرار دارد در بروز این اختلال موثر است.
- خلق و خو و تجارب گذشته در زندگی
توصیه هایی برای والدین در مورد اختلال سازگاری
- علم و دانش خود را در ارتباط با اختلال سازگاری، علائم و نشانه های آن افزایش دهید.
- از فرزند خود حمایت و پشتیبانی قوی داشته باشید.
- به سلامت جسمانی خود اهمیت دهید؛ هر روز ورزش کنید، رژیم غذایی خود را کنترل کنید و به اندازه کافی بخوابید.
- اگر خودتان یا فرزندتان به این اختلال مبتلا هستید سعی کنید روزانه عواملی که منجر به بروز اضطراب میشود و همچنین واکنش و احساس خود یا فرزندتان را نسبت به این منبع اضطراب یادداشت کنید.
- صحبت های فرزندتان را در مورد افکارش نسبت به مرگ یا تلاش برای آسیب زدن به خودش را جدی بگیرید و هرگز تصور نکنید که فرزندتان به صورت نمایشی و یا برای جلب توجه کاری را انجام می دهد.
- از کارها و فعالیت هایی که باعث احساس لذت، موفقیت و هدف در فرزندتان می شود، یک لیست تهیه کنید و سعی کنید روزانه انجام دهید.
- نقاط مثبت فرزندتان را بشناسید و آنها را تقویت کنید.
- به کودک خود بیاموزید با ترس هایش روبرو شود و چالش ها را بپذیرد.
- در مورد وقایع دست را باور با کودکتان صحبت کنید.
- مهارت های حل مسئله، کنترل خشم، مدیریت استرس و برقراری ارتباط را به فرزندتان آموزش دهید.
- فرزندتان را تشویق کنید در فعالیتهای اجتماعی مشارکت داشته باشد.
- او را نسبت به آینده امیدوار کنید و نگرشهای مثبت را در آن ایجاد کنید.
- به جای اینکه از مشکلات دوری کنید، برنامه ای برای حل آنها در زمانی که رخ می دهند، داشته باشید.
- فرزندتان را تشویق کنید که ترس ها، اضطراب ها، خشم ها و ناامیدی هایش را بیان کند زیرا صحبت کردن در مورد این احساس ها کمک شایانی به مقابله با آنها می کند؛ با این وجود، برخی از والدین گمان میکنند صحبت کردن در مورد اتفاقات و تغییرات بزرگ حال فرزندشان را بدتر میکند اما باید بدانید فرزندتان احتیاج دارد احساساتش را ابراز کند تا اطمینان حاصل کند که شما همچنان به عنوان یک منبع عشق و حمایت در کنارش هستید.
- این نکته حائز اهمیت است که اگر این اختلال در زمان نوجوانی زود درمان نشود، ممکن است اختلالات روانی جدیتری را در آینده به وجود بیاورد، پس نسبت به درمان این اختلال وقت را هدر ندهید. ( بر اساس تحقیقات انجام شده و بررسی وضعیت بیماران پس از گذشت ۵ سال از تشخیص اولیه اختلال سازگاری، تقریباً ۴۳ درصد نوجوانان به اسکیزوفرنی، اختلال اسکیزوفکتیک، افسردگی عمده، اختلال شخصیت و مصرف مواد مخدر مبتلا بودند.)