لکنت زبان ؛ نشانه ها و راهکارها
یکی از شایع ترین اختلال ها، از میان اختلالات گفتاری ، لکنت زبان است و در واقع یکی از انواع اختلال "وقفه جریان صحبت" ( dysfluency ) می باشد. کودکان و افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، در روش معمولی تکلم خود دچار مشکل هستند و در روانی تلکم و الگو زمانی آن دچار وقفه می باشند. میزان شیوع این اختلال در سنین مختلف متفاوت است اما کودکانی که در سنین یادگیری و ساختن جملات هستند بیشتر در معرض لکنت زبان قرار دارند. غالبا از 18 تا 24 ماهگی آغاز ( نشانه های اولیه در این سن نمود پیدا می کنند )و تا 5 سالگی ادامه پیدا می کند. برخی از کودکان به درمان نیاز پیدا نمی کنند و لکنت آنها برطرف می شود، اما برخی دیگر برای مدتی طولانی شاید هفته ها یا حتی تا پایان عمر با این اختلال درگیر باشند. در دوران آغاز مدرسه یعنی سنین 6 تا 7 سالگی، کودکان به لحاظ عاطفی و سازگاری اجتماعی در موقعیت مهم و به خصوصی قرار دارند و این امر درارتباط با کودکانی که مستعد لکنت زبان هستند، حائز اهمیت است زیرا ممکن است فشارها و استرس های زیادی در زمینه یادگیری به آنها وارد شود و منجر به بروز لکنت زبان در این کودکان شود. نسبت شیوع این اختلال در بین دو جنس به طرز بارزی تفاوت دارد، به طوری که هفتاد درصد از پسران و سی درصد از دختران در دوره ای از زندگی خود لکنت زبان را به صورت خفیف یا عمیق تجربه می کنند.
علائم و نشانه های لکنت زبان
- تکرار هجاها و یا صداها
- طولانی کردن و کشیدن صدای حروف صدا دار و بی صدا
- کلمات منقطع(هنگام ادای کلمات بین حروف مکث می کنند)
- مکث های صدادار یا بدون صدا
- تکرار کلمات یک بخشی
- زیاده گویی (جایگزین کردن کلمات متعدد برای اجتناب از کاربرد کلمه دشوار)
انواع و مراحل لکنت زبان
لکنت زبان دو نوع دارد؛ لکنت کلونیک و لکنت تونیک
کودکانی که دچار لکنت کلونیک هستند در واقع یک بخش از کلمه، معمولا بخش اول، را با شتاب و اطوارهای بدنی خاصی بیان میکنند.
کودکانی که دچار لکنت تونیک هستند در واقع به هنگام تلفظ و بیان کلمات برای چند ثانیه دچار مکث می شوند و با تلاش و سختی زیاد و همچنین اطوارهای بدنی خاصی کلمه مورد نظرشان را بیان می کنند. کودکان به هنگام این وقفه ممکن است صداهایی نیز از خود دربیاورند.
کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، از ابتدای شروع این اختلال مراحل زیار را طی می کنند:
پذیرش لکنت: کودکانی که در این مرحله قرار دارند دچار لکنت کلوتیک، یعنی تکرار بخش، هستند. آنها در این مرحله متوجه لکنت زبان خود و غیر طبیعی بودن تکلمشان می شوند اما نسبت به این وضعیت دچار نگرانی یا ناراحتی نمی شوند و تلاشی در جهت بهبود و اصلاح این اختلال نمی کنند و همچنین در این مرحله علائم بیماری یا مشکلات تنفسی را از خود نشان نمی دهند.
ایجاد واکنش نسبت به لکنت زبان :
کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، با گذشت زمان و بزرگتر شدن و گسترش پیدا کردن میزان تکلم و ارتباط هایشان، یک سری رفتار های خاص همراه با دلسردی، فشارها و همچنین واکنش های مختلفی از سوی والدین، هم سالان، معلمان و اطرافیان را دریافت می کنند و این واکنش ها و فشار های نامتعارف را درک می کنند؛ این امر منجر می شود آنها نسبت به لکنت زبان خود واکنش منفی نشان دهند و نسبت به توانایی های خود بی اعتماد می شوند و به لحاظ عضلانی تنش ها و نا آرامی های زیادی را تجربه می کنند.
لکنت زبان پیچیده:
با گذشت زمان، میزان حرکات و رفتارهای غیرارادی کودک به هنگام صحبت کردن افزایش پیدا می کند و این امر منجر به شدت گرفتن لکنت زبان کودک می شود. در این مرحله کودک نسبت به وضعیت خود دچار حساسیت و نگرانی شدیدی می شود و به کلمات و جملات واکنش های نگران کننده ای نشان می دهد. هر میزان وحشت و دلهره کودک زیادتر می شود شفاف است که لکنت زبان او افزایش می یابد و رفع آن نیز سخت تر می شود.
عوامل به وجود آورنده لکنت زبان
در به وجود آمدن لکنت زبان علت های متعددی دخیل هستند و این اختلال علت واحدی ندارد.
- ژنتیک: براساس تحقیقات به عمل آمده، 60 درصد از کودکانی که اختلال لکنت زبان دارند، والدین یا نزدیکانشان به این اختلال دچار بوده اند.
- روانی (روان شناختی): ترس، وحشت ناگهانی، مشکلات عاطفی، استرس، حادثه ترسناک، جدا شدن والدین، اضطراب جدایی، اضطراب از مشاجره و دعوای والدین، ایمن نبودن فضای خانواده و ... از جمله عواملی هستند که منجر به لکنت زبان در کودکان می شوند. (اگر شماهم کودکی دارید که از ابتدا به خوبی صحبت میکرده و مشکلی در نحوه تکلم نداشته اما مدتی است لکنت زبان دارد، علت آن می تواند روان شناختی باشد.)
- وجود مشکلاتی در فرآیند پردازش زبان: از یک طرف این افراد زبان را در قسمت های مختلفی از مغز پردازش می کنند، از طرف دیگر در تعامل بین پیام های مغز و آن دسته از اندام های بدن که مسئول تکلم هستند، مشکلاتی وجود دارد.
- برخی از کودکان به علت اضطراب با سرعت زیادی صحبت می کنند که این امر منجر به بروز لکنت زبان می شود.
- افزایش بیش از حد دامنه لغات
- فعالیت بیش از اندازه
- تأخیر در رشد و فرایندهای شناختی
زمان مراجعه به پزشک یا روان شناس برای لکنت زبان
لکنت زبان از یک سو برای خود کودک اضطراب آور است و منجر به تشنج و نگرانی اش میشود، از طرف دیگر ناراحتی و نگرانی زیادی را برای والدین به دنبال دارد. در اغلب موارد لکنت زبان تا قبل از سن 5 سالگی به صورت خودکار رفع می شود و به مراجعه به پزشک و روان شناس نیازی ندارد اما اگر کودک علائم زیر را داشت (به خصوص کودکان زیر 5 سال)، لازم است به پزشک مراجعه شود تا کودک مورد ارزیابی قرار گیرد و به مرور لکنت زبان برطرف شود:
- تشدید لکنت و همراه شدن با حرکات غیرارادی صورت و بدن
- سخت و محدود شدن میزان تکلم کودک
- سخت شدن تکرار کلمات و جملات و یا حتی کشیدن کلمات بیشتر از قبل
- اجتناب از صحبت کردن
- به وجود آمدن مشکلات زبانی دیگر
نحوه برخورد با کودکی که لکنت زبان دارد
- به هیچ وجه از او نپرسید" چرا این جوری صحبت میکنی؟"
- کودکانی که لکنت زبان دارند به سادگی نمی توانند هیجانات خود را بروز دهند، پس ممکن است عصبانی شوند و فریاد بزنند؛ آنها را درک کنید و به آنها یاد بدهید هیجانات خود را چگونه بروز دهند.
- اشتباهات کلامی کودک را تصحیح نکنید و اورا سرزنش و انتقاد نکنید.
- صحبت هایش را قطع نکنید و با حوصله و توجه اجازه دهید تمام حرف هایش را بزند.
- با او شمرده و آرام صحبت کنید تا الگویی صحیح برای نحوه صحبت کردن او شوید.
- برای صحبت کردن با او محیطی لذت بخش فراهم کنید تا بدون استرس و نگرانی با شما صحبت کند.
- او را وادار به صحبت کردن نکنید، این امر منجر به افزایش میزان لکنت او می شود.
- با کودک ارتباط چشمی برقرار کنید تا از توجه شما آرام شود و با آرامش بیشتری صحبت کند.
- اجازه ندهید کسی کودکتان را مورد تمسخر قرار دهد، این امر هم اعتماد به نفس آنها را کاهش می دهد هم منجر به تنش و اضطراب در کودک می شود در نتیجه لکنت زبان افزایش می یابد.
- شیوه های تربیتی غلط از جمله ترساندن، تهدید به تنبیه و یا حتی تنبیه کردن هیچ نتیجه ای ندارد و مشکل را دو چندان می کند.
- از عبارات و جملات تأکیدی مستقیم ، "آرام تر صحبت کن" یا "شمرده تر حرف بزن"، برای آرام کردن کودک استفاده نکنید زیرا منجر به حساسیت بیشتر کودکان می شود.
- اگر کودک پس از 2 سالگی، برخی از کلمات را اشتباه تلفظ می کند، لکنت زبان ندارد و امری طبیعی است و به مرور تلفظ صحیح را از شما یاد میگیرد.
- برخی از والدین نسبت به این اختلال کودک دچار دلسوزی زیادی می شوندو سعی می کنند با عمل کردن به تمام خواسته های کودک میزان فشار و اضطراب را کاهش دهند که این امر منجر به مشکلات بیشتری میشود.
- نکته بسیار مهم و غیر قابل چشم پوشی، با کودکتان در مورد لکنت زبانش صحبت کنید و او را متقاعد کنید این مشکل در گفتار امری طبیعی است و همه افراد تا حدی این مشکل را در زندگی خود تجربه میکنند. به او یادآوری کنید که تمام تلاشتان را می کنید او هر روز بهتر از روز قبل صحبت کند.
- به عنوان نکته آخر، اگر لکنت زبان در کودک تشدید شد و علائم دیگری به آن اضافه شد به پزشک مراجعه کنید تا علت به وجود آمدن لکنت زبان و شدت گرفتن آن کاملا مشخص شود و پس از شروع مراحل درمان صبور باشید زیرا گفتار درمانی فرایندی طولانی مدت است و نیاز به توجه و صبر زیادی و جلسات متعددی دارد.