کم توجهی یا نقص توجه ؛ تعاریف ، علائم و راهکارها
تمرکز حواس توصیف کننده وضعیتی است که فرد قادر است توجه خود را مدیریت و کنترل نماید، یعنی اینکه فرد قادر باشد محرک های درونی ( مثل افکار مختلفی که در سر میگذرند ) و بیرونی ( مثل سر و صدا ) را کنار گذاشته و فقط بر روی موضوع اصلی تمرکز نماید. میزان توجه و تمرکز در سنین مختلف متفاوت است و به صورت تدریجی از سن 4 الی 5 سالگی آغاز و در 7 سالگی به سطح نهایی آن می رسد. تمرکز در کودکان 4 الی 5 ساله بسیار ضعیف است و این موضوع کاملا طبیعی است چون کودک در دنیای تخیلی خودش قرار دارد و نمی توانیم او را از این دنیا به سادگی جدا کنیم.
این اختلال توصیف کننده وضعیتی است که کودکان در انجام کارها و فعالیت های روزمره یا تکالیف خود دچار نقص در توجه و تمرکز هستند، این کودکان قادر نیستند در زمانی که لازم است توجه خود را منعطف موضوع بکنند و به نوعی می توان گفت میزان توجه و تمرکز این کودکان از سطح مورد انتظار در هر سنی پایین تر است. براساس یافته های کارشناسان موسسه هوش نیک ، کوچک ترین محرکی، درونی یا بیرونی، باعث می شود از موضوع اصلی منفک شوند و در حین انجام کار از جای خود برخیزند و به کار دیگری مشغول شوند یا اینکه به صورت ظاهری مشغول انجام یک کار هستند اما در واقع فکرشان در جای دیگری است.
این اختلال شایع ترین اختلال رفتاری در سنین مدرسه، خصوصا دبستان، می باشد و حدودا 2 تا 5 درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند که تعداد آن ها رو به افزایش است و میزان شیوع آن در پسران بیشتر از دختران است. تشخیص این اختلال از سن 4 سالگی و تا قبل از سن 7 سالگی امکان پذیر است و باید تا قبل از شروع مدرسه درمان شود چون بعد از 9 سالگی این اختلال درونی شده و باعث آسیب های متعددی از قبیل عدم اعتماد به نفس و حرمت نفس می شود. در پاره ای از موارد پیش زمینه ای برای بروز افسردگی است.
علائم و نشانه های کلی کم توجهی
صرف وجود یک علامت برای تشخیص این اختلال کافی نیست، بلکه مجموعه ای از علائم باید در نظر گرفته شود؛ مثل،
- جزئیات را فراموش می کنند
- نمی توانند به سادگی چیزی را به خاطر بیاورند
- کاری که به آن محول می شود را به اتمام نمی رسانند
- کوچک ترین محرک ( چه درون چه بیرونی ) حواسشان را پرت می کند
- توجه و تمرکزشان به سادگی از موضوع اصلی منفک می شود
- از جمله علامت های ADD، ممکن است به لحاظ دیداری، شنیداری و یا حرکتی دچار مشکلاتی باشند،
- وسایل و لوازم خود را گم می کنند
- به لحاظ آکادمیک ( تحصیلی ) دچار مشکل می شوند
- حواس پرت هستند
- تحریک پذیر هستند و به لحاظ عاطفی ثبات ندارند،
- قادر نیستند در انجام بازی های گروهی نوبت را رعایت بکنند،
- به نظر کارشناس هوش نیک این افراد قادر به سازماندهی و نظم دادن به امور خود نیستند
- از یک شاخه به یک شاخه دیگر می پرند
- وقتی مشغول گفت و گو با آنها هستیم، اینگونه به نظر می رسد که گوش نمی دهند
- در انجام کارها و وظایف خود دچر شکست و ناکامی می شوند
- قادر نیستند از دستور العمل ها پیروی کنند.
عوامل کم توجهی یا نقص توجه
- ژنتیک، اقوام درجه یک به این اختلال مبتلا بوده یا هستند
- نرسیدن اکسیژن به کودکان در زمان تولد
- از جمله دلایل کمبود توجه و تمرکز ADD، ضربه مغزی در دوران کودکی که باعث آسیب یا خون ریزی شده است
- سیگار کشیدن، مصرف الکل و استرس زیاد در دوران بارداری
- رژیم غذایی نا مناسب مثل رنگ های خوراکی
- تولد نارس
- درجه حرارت غیر عادی بدن ( حدود 40 درجه ) که بیش از یک شبانه روز ادامه پیدا کرده است،
- از جمله دلایل کمبود توجه و تمرکز ADD، گوش درد های عفونی طولانی مدت که باعث آسیب به مغز شده است،
- عدم هماهنگی در مواد شیمیایی مغز و بدن.
عوامل زیر در طولانی مدت ممکن است منجر به کمبود توجه و تمرکز شود که با راه حل های مناسب می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد:
- محیط زندگی کودک مثل تنش و درگیری بین والدین
- نظارت بیش از حد والد / والدین
- کمال طلبی و کنترل گری والد / والدین
- از جمله دلایل کمبود توجه و تمرکز ADD، مشکلاتی نظیر کم خونی یا تیروئید
- آموزش دادن مطالب متفاوت در بازه های زمانی متوالی باعث می شود کودکان نتوانند تمام تمرکز خود را بر روی یک موضوع بگذارند و چون قادر به تقسیم توجه و تمرکز خود نیستند به مرور زمان مشکلاتی را برای آنها به وجود آورند.
- قبل از سن 5 سالگی یادگیری کودکان به صورت غیر مستقیم و از طریق تعامل با دیگران و بازی کردن رخ می دهد، در صورتی که قبل از این سن یادگیری به صورت مستقیم و با فشار زیاد رخ دهد، بر توجه و تمرکز کودکان تأثیر می گذارد.
توصیه هایی برای والدین در مورد کم توجهی
- علم و دانش خود را در ارتباط با این اختلال افزایش دهید،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، با مراجعه به متخصص سطح اختلال را متوجه شوید، در پاره ای از موارد بدون نیاز به دارو و از طریق بازی درمانی یا راه حل های مختلف مشکل برطرف می شود اما در موارد شدید دارو درمانی لازم است،
- بدون هماهنگی با پزشک به کودک دارو ندهید یا دارویش را قطع نکنید،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، از کودک خود در برابر آسیب های جسمی و جنسی مواظبت و مراقبت کنید و به او آموزش دهید که چگونه از خود مراقبت کند،
- به کودک خود برچسب نزنید و به او فشار وارد نکنید،
- با ارائه محرک های جذاب تر کودک را از موضوعی که باعث حواس پرتی اش شده است جدا کنید و کنجکاوی او را تحریک کنید،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، زمان استفاده از تلویزیون، کامپیوتر، تبلت و گوشی موبایل را محدود کنید و در زمان درس خواندن به طور کامل این وسایل را از دسترس کودک خارج کنید.
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، با بازی های فکری ( مثل انواع جورچین ها، پیدا کردن غلط ها، اشیا پنهان یا تفاوت ها در تصاویر ) کودکتان را سرگرم کنید تا علاوه بر آموزش، تمرکزش هم تقویت شود،
- توانایی های کودک خود را کشف و آنها را تقویت کنید،
- با استفاده از وسایل مختلف با کودکتان کارهای خلاقانه انجام دهید،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، اجازه دهید کودک با حوصله و بدون عجله کارهایش را انجام دهد و هیچ کاری را نیمه تمام رها نکند،
- سرعت آموزش مطالب را کاهش دهید تا کودک با تمرکز کافی مطالب را یاد بگیرد،
- تغذیه کودک را مدیریت کنید ( خوردن میوه، سبزیجات، گوشت بدون چربی، بادام، تخم مرغ، عسل و گردو و عدم مصرف غذاهای آماده و شیرین، کافئین و شکر )،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، خواب کودک را کنترل کنید،
- مطمئن شوید کودک ادرار خود را نگه نمی دارد زیرا پر بودن مثانه علتی بر کاهش تمرکز است،
- حل کردن مسائل ریاضی به صورت ذهنی کمک شایانی می کند،
- بخاطر انجام دادن کارهایش او را تشویق کنید تا اعتماد به نفسش افزایش یابد و با دقت بیشتری وظایف و کارهایش را انجام دهد،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، به این نکته توجه کنید که علائم این اختلال چه زمانی بیشتر / کمتر می شود تا بتوانید محیط مناسب را برای کودک خود آماده کنید،
- به این نکته توجه کنید که میزان انرژی کودک در ساعات مختلف روز به چه صورت است تا متناسب با آن فعالیت های مختلف را انجام دهد،
- از موسیقی بی کلام به هنگام خواب استفاده کنید،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، نور محیط را کنترل کنید،
- اهداف و کارهای بزرگ را به اهداف و کارهای کوچک تقسیم کنید ( مثلا برای مرتب کردن اتاق ابتدا تخت، پس از مدتی اسباب بازی ها و ... را تمیز کند )،
- مدت زمانی که کودک بر یک موضوع تمرکز می کند ( 15 دقیقه ) با مدت زمانی که یک بزرگسال بر یک موضوع تمرکز می کند ( 42 دقیقه )، متفاوت است، در نتیجه انتظار نداشته باشید او همانند شما مدت زمان طولانی بر یک موضوع متمرکز بماند،
- تمام وسایل مورد نیاز کودک را به هنگام انجام تکالیفش برای او آماده کنید،
- با کمک کودک خود برای انجام کارهایش یک برنامه ریزی دقیق و منعطف و بدون افراط بکنید و همواره به او یادآوری کنید که در هر ساعتی چه کاری باید انجام دهد ( قاطع باشید اما فراموش نکنید محبت رکن اساسی برای درمان اختلال است)، این برنامه باید به گونه ای باشد که پس از انجام هر فعالیتی کودک مدت کوتاهی استراحت بکند ( صرفا استراحت بکند یعنی بازی های مهیج انجام ندهد )،
- از جمله روشهای درمان کمبود توجه و تمرکز ADD، مشخص کردن بازه های زمانی برای انجام کارها گاهی مفید ( افزایش تمرکز )و گاهی مضر ( ایجاد اضطراب ) است، پس با توجه به نوع عملکرد کودک خود می توانید بازه زمانی تعیین کنید یا تعیین نکنید،
- کودک باید فرصتی برای تخلیه انرژی خود داشته باشد،
- برخی از کودکان دیداری ( نوشتن مطالب، درست کردن فلش کارت، نقاشی کردن، خط خطی کردن )، برخی شنیداری ( بلند بلند خواندن، شنیدن مطالب توسط فرد دیگر، کتاب های صوتی، گوش دادن به موسیقی در حین درس خواندن ) و برخی حرکتی ( لمس کردن، استفاده از برنامههای عملی مثل ساختن مدل های مختلف ) مطالب را یاد میگیرند، شما با درک این موضوع میتوانید یادگیری کودک خود را به بهترین شکل ممکن ارتقا دهید،
- سفال گری و ساختن مجسمه فعالیت مفیدی در این زمینه محسوب می شود،
- سازماندهی کردن، طبقه بندی کردن و مرتب کردن اشیا بر اساس یک اصول مشخص اثر مثبتی را می گذارد ( به شرطی که این فعالیت به صورت افراطی انجام نشود ).