کودک رها شده ؛ نشانه ها و راهکارها
سندروم کودک رها شده ( Abandoned child syndrome )، یک اختلال رفتاری یا بیماری نیست بلکه یک موقعیت فیزیکی، رفتاری و روان شناختی است؛ بدین معنا که کودک از جانب والد / والدین، سرپرستان یا فردی که مسئول کودک است بدون توجه به سلامت جسمانی، امنیت و رفاه کودک به طور کامل مورد بی توجهی قرار می گیرد یا در محیط خارج از خانه رها می شود، حتی ممکن است کودک برای چند ساعت در خانه تنها بماند که با توجه به سن کودک نیز نوعی رها کردن کودک محسوب می شود.
کودک رها شده یا به اصطلاح عامیانه بچه سر راهی با یک کودک فراری یا یتیم متفاوت است.
رها کردن کودک ممکن است به دو صورت رخ دهد؛
فیزیکی : این اصطلاح غالباً زمانی به کار میرود که والدین کودکانشان را که معمولا کمتر از ۱۲ ماه سن دارد را در مکان های مختلفی ( حتی درون خانه برای چند ساعت که ممکن است خطر های جدی برای کودک به وجود بیاورد) رها می کنند و در واقع والد / والدین هیچ حضور فیزیکی و نظارت مناسبی بر کودک خود ندارند.
این رها کردن فیزیکی کاملاً آگاهانه و بدون قصد بازگرداندن کودک رخ می دهد.
در زمان گذشته، کودکان در کوهستان ها، بیابان ها، نزدیک کلیسا ها یا صومعه ها رها میشدند و غالبا کودکان بزرگتر به عنوان برده، سربازان ارتش، کارگران مزرعه یا کارگران خانوادگی به کار گرفته می شدند. حتی در برخی از موارد برخی از خانواده ها فرزند خود را به کلیساها یا صومعه ها می سپردند و مبلغی نیز پرداخت میکردند تا آنها از کودک مراقبت کنند در واقع نوعی معامله انجام میشد؛ این امر باعث افزایش تعداد کودکان رها شده می شد. این امر باعث شد که دولت ها قوانینی در جهت کاهش تعداد کودکان رها شده وضع کنند؛ بدین منظور با شناسایی عواملی که منجر می شد خانوادهها کودکان خود را رها کنند، خدمات ارائه شده در مراکز نگهداری کودکان را کاهش دادند و در عوض خدمات زیادی را به خانواده ها اختصاص دادند و عواملی که منجر می شد خانواده ها کودکان خود را رها کنند، کاهش دادند.
امروزه کودکان نزدیک ایستگاه های آتش نشانی، مراکز درمانی و بیمارستانها، بهزیستی، سطل های زباله، مخزن ها و یا حتی در کنار جاده رها می شوند.
عاطفی : رها کردن عاطفی مصادیق زیادی دارد، برای مثال؛
عدم تامین نیازهای اولیه مثل لباس، غذا، پناهگاه و مراقبت های پزشکی
خودداری از محبت، حمایت احساسی، پشتیبانی مالی
غفلت هیجانی و احساسی
نادیده گرفتن علایق و منافع و نیازهای کودک
عدم فراهم کردن شرایط و محیط عاطفی لازم برای رشد کودک
در برخی از کشورها رها کردن فیزیکی و حتی رها کردن عاطفی غیر قانونی است و جرم محسوب می شود و اگر والد / والدین، سرپرست و مسئول کودک عمداً یا سهواً کودک را رها کنند مجرم شناخته می شوند و با توجه به سن و میزان آسیب وارد شده بر کودک، به جریمه نقدی، زندان، محروم شدن از حقوق والد گری و محروم شدن از داشتن ارتباط با فرزند محکوم می شوند.
علائم و نشانه های کودک رها شده
این کودکان دچار آسیب جسمی و روانی میشوند که تا حدودی قابل جبران است اما ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
- بیگانگی نسبت به محیط اجتماعی و خارج شدن از فعالیت های اجتماعی و مقاومت در برابر دیگران،
- برخی از این کودکان تصور میکنند که به خاطر اشتباهی که انجام دادهاند، رها شده اند بنابراین تصور می کنم که مهم و با ارزش نیستند درنتیجه احساس گناه می کنند و عزت نفس و اعتماد به نفس شان کاهش چشمگیری پیدا میکند،
- عدم اطمینان و نا امنی و ترس درونی شدید،
- اختلالات خوردن و سوء تغذیه و گرسنگی،
- خستگی و کمبود انرژی،
- بد خوابی و کابوس،
- بیماری های جسمی،
- اضطراب و خصوصاً اضطراب جدایی شدید،
- افسردگی،
- از بین رفتن خلاقیت،
- احساس خشم و پرخاشگری نسبت به دیگران،
- عدم برقراری ارتباط عاطفی و عدم اعتماد به دیگران،
- اختلال دلبستگی و اختلال تعامل اجتماعی،
- سوء استفاده های جنسی و جسمی،
- ضربه روانی در روابط عاطفی با دیگران،
- اگر کودکی به لحاظ عاطفی رها شود در محیط های مختلف مثل مدرسه یا مهد کودک به هنگامی که صحبت های دیگران را در مورد نوع روابطشان با پدر و مادر می شنود غم و اندوه شدیدی را تجربه میکند،
- تمایل شدید به مواد مخدر و الکل.
عوامل ایجاد کننده اختلال کودک رها شده
- فقر، بی خانمانی و ضعیف بودن سیستم رفاه اجتماعی،
- آسیب های وارد شده در زمان گذشته به مراقب اصلی باعث می شود نتواند از کودک به خوبی مراقبت کند و دانستی که نیازهای کودک را نادیده میگیرد،
- ابتلا به بیماری روانی نظیر افسردگی منجر می شود که به کودک توجه لازم نشود و غالبا کودکان به لحاظ عاطفی رها می شوند،
- در پاره ای از موارد والدین یک یا چند فرزند دارند و به صورت ناخواسته فرزند دیگری نیز به دنیا می آید، عدم توانایی والدین برای نگهداری از فرزند باعث می شود که کودک را رها کنند (در پاره ای از موارد این کودک را می فروشند یا به خانوادههای دیگر میسپارند)،
- اگر کودک حاصل یک رابطه نامشروع باشد، غالبا رها می شود،
- معلولیت های فیزیکی و اختلالات مادرزادی کودک،
- سوء مصرف مواد مخدر والد / والدین،
- درگیری، اختلاف، جدایی و طلاق والدین باعث میشود کودک به لحاظ عاطفی رها شود،
- شکستن قانون خانواده، تفاوت های عقیدتی و مذهبی با والدین و گرایش جنسی متفاوت باعث رها شدن عاطفی می شود،
- داشتن روابط نامشروع با جنس مخالف و حاملگی ناشی از آن.
توصیه هایی برای والدین در مورد اختلال کودک رها شده
- در پاره ای از موارد این رها کردن ناشی از حاملگی ناخواسته است با آموزش جنسی، آموزش روش های پیشگیری و حتی سقط جنین ( با برداشتن ممنوعیت سقط جنین در برخی از جوامع تعداد کودکان رها شده کاهش چشمگیری پیدا کرده است ) تعداد کودکان رها شده کاهش می یابد.
- مشاوره والدین، خدمات پس از زایمان، خدمات بهداشت روان در بالا بردن سطح اطلاعات جامعه و کاهش تعداد کودکان رها شده موثر است.
- با استفاده از خدمات پشتیبانی در خانواده هایی که احتمال وجود داشتن کودک رها شده در آنها بیشتر است، مثل خانواده هایی که پدر یا مادر سن بالایی دارند یا دچار بیماریهای جسمی و روانی هستند و یا به لحاظ اقتصادی در موقعیت خوبی قرار ندارد، احتمال بروز این وضعیت رفتاری را می توانیم کاهش دهیم.